Klavierinstrumenten en met name de piano, zijn wereldwijd de meest bespeelde instrumenten. Een eeuw geleden stond er in vrijwel ieder huis, kerk of café wel één. Van orgels in kerken en orchestrions in cafés tot piano’s en harmoniums in vrijwel ieder huis. Muziek voor gezelligheid en spiritualiteit maakte je toen immers zelf. Sinds de opkomst van de radio en de platenspeler zijn de meeste van die klavierinstrumenten uit de huiskamer verdwenen, ook van buitenplaatsen en kastelen. Als er wel een klavierinstrument staat, dan is dat vrijwel altijd een eigentijdse. En dat is jammer, want een moderne vleugel of keyboard heeft een heel andere klankkleur dan een historisch klavierinstrument. Je kan dan niet meer genieten van de muziek zoals die ooit in deze historische bouwwerken geklonken heeft. Daarmee gaat ons levend muzikaal erfgoed verloren. Helemaal pijnlijk is, dat het aantal jonge musici met enthousiasme voor het brede palet van deze eigenzinnige klavierinstrumenten de laatste jaren duidelijk toeneemt, maar er nauwelijks nog locaties zijn waar zij op deze instrumenten kunnen spelen, zich verder kunnen bekwamen en/of uitvoeringen geven.
Sedert 2011 heeft Museum Geelvinck het thema geadresseerd van het behoud van het levend muzikaal erfgoed van semi-immobiele klavierinstrumenten. Onder meer tijdens het jaarlijkse Geelvinck Fortepiano Festival en daarnaast op conferenties van onder andere:
– REMA (Europees Netwerk voor Oude Muziek)
– ICOM Music (wereldkoepel van muziek- en muziekinstrumentenmusea)
– ICOM ICLCM (wereldkoepel van musea van schrijvers en componisten)
– ICOMOS (wereldkoepel van erfgoedprofessionals)
– Europa Nostra (nominatie voor The Seven Most Endangered European Cultural Heritage)
– Centre Européen de la Musique
en diverse andere gremia
Afgelopen december hebben wij ons voorstel voor behoud van historische klavierinstrumenten gerelateerd aan behoud van gebouwd erfgoed voorgelegd bij de European Heritage Alliance en overhandigd aan de nieuwe Eurocommissaris voor (onder meer) cultuur, Glenn Micallef.
Missie
Geelvinck Muziek Musea zet zich in voor het levend erfgoed van semi-immobiele klavierinstrumenten voor volgende generaties te behouden.
Visie
Wij pleiten voor de terugkeer van historische klavierinstrumenten op de plekken waar deze oorspronkelijk gestaan hebben en waar deze opnieuw tot klinken kunnen worden gebracht. Op die manier worden simultaan vijf doelen bereikt:
• het publiek kan weer kennisnemen en genieten van muziek zoals die vroeger ook geklonken heeft; dit heeft een grote impact op de beleving van historische locaties, maakt het bezoek aantrekkelijker en blijft langer in het geheugen hangen
• het geeft musici, die in historische geïnformeerde uitvoering gespecialiseerd zijn, gelegenheid op een groter aantal plekken op te treden; daarmee wordt hun creativiteit ook gestimuleerd
• het geeft eigentijdse componisten aanzienlijk meer gelegenheid om nieuwe producties te maken en uit te laten voeren, waarbij historische instrumenten een onderdeel vormen, bij voorbeeld in combinatie met muziekgenres en/of muziekinstrumenten uit andere culturen
• het zorgt er voor dat de historische klavierinstrumenten met enige regelmaat gebruikt worden. Dit is beter voor hun conservering, dan dat deze staan te verstoffen in een depotruimte. Evenals bij bij voorbeeld een klok is het beter voor het instrument als het in gebruik blijft.
• het zorgt er voor dat hierop gespecialiseerde ambachtelijke pianotechnici (stemmen, revisie), restauratoren, replica-bouwers en toeleveranciers (bijv. snarenspinners) een bestaansinkomen behouden. daardoor wordt het weer aantrekkelijk voor een jongere generatie om in deze vakken bij seniore ambachtsateliers kennis en ervaring op te doen en uiteindelijk het vakmanschap voort te zetten. Hiermee blijft dit levend erfgoed behouden.
Om deze opzet te stimuleren behoeven historische locaties slechts een miniem deel van hun restauratiebudget, respectievelijk hun jaarlijkse onderhoudsbudget voor de instandhouding van hun “sound heritage” beschikbaar te stellen. Wij schatten dat een 0,5% van dit budget voldoende moet zijn voor restauratie, respectievelijk jaarlijks onderhoud en stemmen van een klavierinstrument.
Het beheer van de instrumenten, die wij hiervoor in langdurig bruikleen willen verstrekken, zal centraal door ons worden uitgevoerd. De locatie, die een historisch klavierinstrument in bruikleen neemt, hoeft dus niet zelf expertise voor onderhoud van het bruikleen in huis te hebben. Bovendien kunnen wij via ons netwerk musici en muziekproducties in contact brengen met deze nieuwe podiumlocaties.
Ook kunnen wij instrumenten in bruikleen geven aan andere locaties, zoals conservatoria, muziekscholen, muziekcentra (broedplaatsen) en zorgcentra (muziek voor ouderenzorg, onder meer voor behandeling van dementie). Ook kunnen wij instrumenten bij musici of ensembles in bruikleen plaatsen, zodat zij thuis kunnen oefenen. Het beheer en onderhoud van de bruiklenen wordt door ons uitgevoerd. In alle gevallen moeten er wel eerst fondsen beschikbaar worden gesteld om de uit te plaatsen klavierinstrumenten weer bespeelbaar te maken.
Wij streven er naar ergens in Nederland een nationaal centrum voor historische klavierinstrumenten op te bouwen van waaruit wij deze activiteiten kunnen realiseren. Een open depot, waar het publiek kan kennismaken met deze instrumenten en de restauratie ervan. Door de creatie van leerwerkplekken, kunnen we een volgende generatie gespecialiseerde ambachtelijke technici en restauratoren opleiden. Dit zal een kenniscentrum van internationale betekenis vormen door de combinatie met de vakbibliotheken en archieven, die wij beheren – waaronder die van het European Piano Teachers Association (EPTA). Vanzelfsprekend is, dat ook een klein podium onderdeel van dit centrum zal vormen, waar regelmatig historisch geïnformeerde en eigentijdse werken uitgevoerd zullen worden. Samenwerking met vergelijkbare centra in het buitenland ligt voor de hand.
Deze opzet is niet alleen van belang voor het behoud van het levend muziekaal erfgoed van klavierinstrumenten, het zal een stimulans vormen voor de gehele klassieke en oude muziek sector in Nederland en daarbuiten. Muziek houdt niet op bij onze landsgrens; in tegendeel muziek is een universele waarde. De piano is het meest bespeelde muziekinstrument wereldwijd; niet alleen voor klassieke muziek, maar voor vele eigentijdse muziekgenres ontstaan uit het samenvloeien van diverse muziekculturen. Jonge veelbelovende musici vanuit de gehele wereld komen naar Nederland voor muziekeducatie op historische instrumenten; zij willen leren van de wortels van van de klassieke muziek, van de grote diversiteit aan klavierinstrumenten waarop de grote componisten hun werk schreven. Leren om zelf te excelleren, oude composities te hergebruiken en recyclen in nieuwe producties en daarna weer over de hele wereld uit te vliegen.